هیپوگلیسمی: تعریف، علل و درمان
هیپوگلیسمی یا کاهش قند خون، یک وضعیت تهدیدکننده حیات است که می‌تواند در هر فردی رخ دهد، اما در بیماران دیابتی می‌توان انتظار بروز آن را بیشتر داشت. مصرف داروهای دیابت مانند انسولین، یکی از عوامل اصلی کاهش قند خون به شمار می‌آید. همچنین، عفونت‌های شدید مانند سپسیس، ناشتا بودن طولانی مدت و برخی تومورهای پانکراس نیز از دیگر علل این وضعیت هستند.
هیپوگلیسمی به عنوان قند خون کمتر از ۵۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر در افراد عادی و کمتر از ۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر در بیماران دیابتی تعریف می‌شود که دارای علائم هم هستند. قند خون کمتر از ۲۰ میلی‌گرم تقریباً کشنده است و اگر به بیمار کمک نشود، ممکن است جان خود را از دست بدهد. این وضعیت بسیار خطرناک است و در صورت عدم تشخیص و درمان، می‌تواند به آسیب مغزی و حتی مرگ منجر شود. در هر مورد مشکوکی، قند خون باید بررسی شود.
بیماران هیپوگلیسمی علائمی مانند سیاهی رفتن دید، گیجی و در مراحل پیشرفته‌تر کاهش سطح هشیاری نشان می‌دهند. تعریق سرد و لرزش اندام‌ها نیز می‌تواند از نشانه‌های این وضعیت باشد. بنابراین، حتماً از بیمار یا همراهانش در مورد سابقه دیابت و مصرف داروها سؤال می‌پرسیم.
اولین قدم بررسی قند خون بیمار با گلوکومتر است. اگر قند زیر مقادیر ذکر شده باشد، باید مشخص کنیم که چه عاملی باعث کاهش آن شده است. اگر به خاطر مصرف انسولین باشد، فقط کافی است قند را افزایش دهیم و نیاز به بررسی بیشتر نیست. اما اگر کاهش قند ناشی از داروهای خوراکی کاهش‌دهنده قند خون باشد، به ویژه گلی بنکلامید، بررسی بیشتری لازم است. در صورت هوشیاری بیمار، می‌توان گلوکز خوراکی مانند آبمیوه، عسل یا شکر در آب به او داد. اما اگر بیمار دچار کاهش سطح هشیاری باشد، ابتدا به ورید نیاز داریم.
دستورات درمانی:
هر ویال دکستروز ۵۰% حاوی ۲۵ گرم دکستروز است. پس از دو بار چک شدن قند بالای ۲۰۰ میلی‌گرم، می‌توان سرم را رقیق کرد و سایر بررسی‌ها مانند نوار قلب (EKG) را آغاز کرد. سرم بیمار باید به دکستروز ۱۰% تغییر یابد:
اگر دکستروز ۱۰% در دسترس نباشد، می‌توان با ترکیب ویال ۵۰% و سرم ۵% آن را تهیه کرد. قند خون باید هر ساعت چک شود تا دوباره دو بار بالای ۲۰۰ باشد. پس از آن، غلظت سرم به ۵% کاهش می‌یابد. همچنین، مشاوره داخلی نیز لازم است و باید برای چک قند خون هر ساعت، دستور صادر شود:
اگر نتوانستیم رگ بگیریم، می‌توان از آمپول گلوکاگون نیز استفاده کرد:
بعد از اینکه بیمار از هیپوگلیسمی خارج شد، باید به بررسی علت آن ادامه دهیم. در صورت مصرف داروهای خوراکی، دوز آن‌ها را کاهش یا قطع کنیم. در مورد انسولین بالا، تنها دوز آن باید کاهش یابد و اگر این وضعیت مکرر باشد، باید به تومور پانکراس نیز فکر کنیم.
نکته مهم: اگر بیمار دچار کاهش سطح هشیاری باشد و شک به دیابت یا هیپوگلیسمی وجود داشته باشد و دسترسی به گلوکومتر نباشد، سریعاً ویال دکستروز ۵۰% را تزریق کنیم. اگر هیپوگلیسمی باشد، جانش را نجات می‌دهیم و در صورت DKA فقط قند افزایش می‌یابد.
روش کلی مشابه بزرگسالان است، با این تفاوت که توجه ویژه‌ای به نسبت دکستروز در کودکان می‌شود. برای هر کودک باید قند خون به صورت دقیق‌تری محاسبه شود و در نوزادان و شیرخواران، استفاده از دکستروز ۵۰% ممنوع است و به ۲۵% محدود می‌شود.