قانون خدمت پزشکی چیست و چه تعهداتی برای پزشکان دارد؟

آغاز قانون خدمت پزشکی در ایران

قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان برای نخستین‌بار در سال ۱۳۵۸ توسط شورای انقلاب تصویب شد. هدف این قانون، تأمین نیروی متخصص پزشکی در مناطق محروم کشور بود. نسخه نهایی این قانون در اردیبهشت ۱۳۷۵ به‌عنوان «قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان» به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. اجرای این قانون به‌عنوان بخشی از قوانین طرح پزشکی برای همه فارغ‌التحصیلان علوم پزشکی الزامی شد تا ضمن تأمین عدالت درمانی، فرصت اشتغال در مناطق کمتر برخوردار نیز فراهم شود.

بیشتر بخوانید: شرایط آزادسازی مدرک پزشکی بعد از طرح نیروی انسانی 

مدت زمان اجرای طرح نیروی انسانی

براساس قانون خدمت پزشکی، طول مدت اجرای طرح نیروی انسانی بسته به مقطع تحصیلی و منطقه خدمت متفاوت است. برای فارغ‌التحصیلان کارشناسی و مقاطع بالاتر، مدت طرح معمولاً تا ۲۴ ماه تعیین می‌شود. در مناطق محروم، این مدت ممکن است کاهش یابد. در مقطع کاردانی، مدت طرح معمولاً ۱۲ ماه است.

چه رشته‌هایی مشمول قانون طرح پزشکی هستند

قانون خدمت پزشکی به‌طور مستقیم برای رشته‌های پزشکی، دندان‌پزشکی، داروسازی و علوم آزمایشگاهی اعمال می‌شود. همچنین بسیاری از رشته‌های پیراپزشکی در مقاطع کاردانی و بالاتر نیز مشمول این قانون هستند. ازجمله این رشته‌ها می‌توان به پرستاری، هوشبری، اتاق عمل، رادیولوژی و فوریت‌های پزشکی اشاره کرد.

تفاوت بین طرح نیروی انسانی و تعهد خدمت

طرح نیروی انسانی بخشی از قانون خدمت پزشکی است و به‌صورت اجباری برای بسیاری از رشته‌های پزشکی و پیراپزشکی اجرا می‌شود. مهم نیست داوطلب از کدام دانشگاه یا سهمیه باشد؛ اجرای طرح برای او الزامی است. حتی اگر فرد خدمت سربازی را گذرانده باشد، باز هم موظف به گذراندن طرح خواهد بود.
از سوی دیگر، تعهد خدمت ناشی از آموزش رایگان در دانشگاه‌های دولتی است. این تعهد بسته به نوع سهمیه کنکور و منطقه آموزشی دانشجو متفاوت است. به‌طور معمول، تعهد خدمت برای دانشجویان منطقه یک ۵.۵ سال و برای مناطق دو و سه ۱۱ سال محاسبه می‌شود.

وضعیت فارغ‌التحصیلان شهریه‌پرداز در قانون خدمت پزشکی

فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌هایی که شهریه دریافت می‌کنند، مانند دانشگاه آزاد، پردیس‌های خودگردان و دانشگاه ملل، از تعهد خدمت آموزشی معاف هستند. با این حال، قانون طرح نیروی انسانی همچنان برای آن‌ها لازم‌الاجراست و باید دوره طرح را طی کنند.

تعهدات خاص برای برخی گروه‌ها

برخی از دانشجویان متعهد به انجام خدمت مضاعف هستند. برای مثال، کسانی که با سهمیه بومی در مناطق خاص پذیرفته شده‌اند، موظفند تا سه برابر مدت تحصیل خود را در همان منطقه خدمت کنند. همچنین دانشجویان دانشگاه‌های نیروهای مسلح مانند دانشگاه بقیه‌الله یا ارتش در هنگام ثبت‌نام تعهد خدمت رسمی همراه با دریافت حقوق می‌پذیرند.

آیا امکان خرید طرح یا تعهد وجود دارد؟

طبق قانون خدمت پزشکی، خرید طرح نیروی انسانی امکان‌پذیر نیست. اما در برخی شرایط، تعهد خدمت قابل خریداری است. برای مثال، فارغ‌التحصیلان منطقه یک پس از گذراندن طرح، می‌توانند تعهد خود را خریداری کنند. در مناطق دو و سه، ابتدا باید ۵.۵ سال از تعهد را انجام دهند و در صورت دریافت نامه عدم نیاز، می‌توانند ۵.۵ سال باقیمانده را بخرند. با این حال، تعهد خدمت ناشی از قبولی در دوره رزیدنتی قابل خرید نیست.

بیشتر بخوانید: مرخصی در دوران طرح پزشکی: انواع، مدارک لازم و مدت زمان مجاز

بیشتر بخوانید: شرایط آزادسازی مدرک پزشکی بعد از طرح نیروی انسانی 

بیشتر بخوانید: چه مدارکی برای ثبت‌نام آزمون دستیاری پزشکی لازم است؟ (آپدیت ۱۴۰۴)

سوالات متداول درباره قانون خدمت پزشکی

۱. آیا انجام طرح نیروی انسانی برای همه پزشکان اجباری است؟
بله، طبق قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان، انجام طرح برای بسیاری از رشته‌های علوم پزشکی الزامی است، حتی اگر داوطلب تعهد آموزش رایگان نداشته باشد.

۲. آیا فارغ‌التحصیلان دانشگاه آزاد هم باید طرح بروند؟
بله، با وجود نداشتن تعهد خدمت، انجام طرح نیروی انسانی برای این دسته از فارغ‌التحصیلان الزامی است.

۳. چگونه می‌توان از طرح یا تعهد معاف شد؟
فقط در شرایط خاصی مانند اخذ معافیت قانونی یا ارائه مدارک ویژه از وزارت بهداشت، امکان معافیت وجود دارد. خرید تعهد هم فقط در برخی مناطق و پس از گذر زمان مشخص امکان‌پذیر است.