بررسی تطبیقی اثر کتامین و اسکِتامین در درمان افسردگی مقاوم به درمان

مقدمه

افسردگی مقاوم به درمان (Treatment-Resistant Depression یا TRD) یکی از چالش‌برانگیزترین اختلالات روان‌پزشکی است که بیماران مبتلا به آن معمولاً به دو یا چند دوره درمان استاندارد با داروهای ضدافسردگی پاسخ مؤثر نمی‌دهند. این وضعیت نه‌تنها بار روانی و اجتماعی سنگینی برای بیمار و خانواده ایجاد می‌کند، بلکه خطر خودکشی و ناتوانی عملکردی را نیز افزایش می‌دهد. در سال‌های اخیر، کتامین و اسکِتامین به عنوان درمان‌های نوین و سریع‌الاثر برای بیماران مبتلا به TRD مورد توجه قرار گرفته‌اند.

در همین راستا، پژوهشی گذشته‌نگر در بیمارستان مک‌لین انجام شد تا تأثیر و روند پاسخ درمانی کتامین وریدی (IV ketamine) را با اسکِتامین داخل بینی (IN esketamine) مقایسه کند.

جزئیات مطالعه

در این مرور پرونده‌های پزشکی، داده‌های مربوط به ۱۵۳ بیمار بزرگسال مبتلا به افسردگی مقاوم به درمان تحلیل شد. تمامی بیماران پیش از ورود به مطالعه، حداقل در دو درمان دارویی ضدافسردگی شکست خورده بودند و در زمان شروع درمان، نمره پایه آن‌ها در پرسشنامه ۱۶ سؤالی خودگزارش‌دهی علائم افسردگی (QIDS-SR16) برابر یا بیش از ۱۶ بود؛ این نمره نشانگر شدت بالای علائم افسردگی است.

از میان این بیماران، ۱۱۱ نفر تحت درمان با کتامین وریدی و ۴۲ نفر با اسکِتامین داخل بینی قرار گرفتند. هر دو درمان طبق پروتکل بالینی مشابه، دو بار در هفته به‌مدت ۴ تا ۵ هفته انجام شد که در مجموع هشت جلسه درمانی را شامل می‌شد.

روش‌های درمانی

در درمان با کتامین وریدی، دارو به‌صورت تزریق داخل وریدی در دوزهای پایین و تحت نظارت کامل پزشکی تجویز شد. بیماران در طول جلسات، از نظر علائم جسمی و روانی تحت پایش قرار داشتند.

در مقابل، اسکِتامین داخل بینی که یکی از ایزومرهای فعال کتامین است، در محیط کنترل‌شده به‌صورت اسپری بینی مصرف شد. بیماران پس از مصرف نیز به‌منظور ارزیابی عوارض احتمالی برای مدتی تحت نظارت باقی ماندند.

نتایج مطالعه

نتایج نشان داد که هر دو روش درمانی به‌طور معنی‌داری شدت علائم افسردگی را کاهش دادند. با این حال، تفاوت‌هایی در سرعت و میزان بهبود مشاهده شد:

در پایان هشت جلسه درمان، بیماران دریافت‌کننده کتامین وریدی به‌طور میانگین کاهش ۴۹٫۲۲ درصدی در نمره QIDS-SR16 را تجربه کردند.

در گروه اسکِتامین داخل بینی، کاهش میانگین نمره ۳۹٫۵۵ درصد بود.

نکته مهم آن بود که بیماران در گروه کتامین وریدی از همان جلسه نخست کاهش معناداری در علائم افسردگی نشان دادند، در حالی که بیماران در گروه اسکِتامین معمولاً از جلسه دوم بهبود قابل‌توجهی را احساس کردند.

این یافته‌ها نشان می‌دهد که کتامین وریدی می‌تواند شروع اثر سریع‌تری داشته باشد و ممکن است برای بیمارانی که به بهبود فوری نیاز دارند، گزینه‌ای مؤثرتر باشد.

تفسیر بالینی

هرچند هر دو درمان در بهبود افسردگی مقاوم به درمان مؤثر بودند، اما تفاوت‌هایی از نظر شدت اثر، سرعت پاسخ و دسترسی بالینی وجود دارد. کتامین وریدی اغلب در مراکز درمانی تخصصی و تحت نظارت دقیق تزریق می‌شود، در حالی که اسکِتامین داخل بینی مجوز مصرف در کلینیک‌های روان‌پزشکی را دارد و از نظر کاربرد برای برخی بیماران آسان‌تر است.

به‌طور کلی، انتخاب بین این دو روش باید بر اساس ترجیحات بیمار، شرایط جسمی و روانی، امکان دسترسی به مراکز درمانی، و ارزیابی خطرات احتمالی انجام گیرد. کتامین ممکن است در بیمارانی که به سرعت به بهبود نیاز دارند یا به درمان‌های مرسوم پاسخ نداده‌اند، گزینه‌ای مناسب‌تر باشد. در مقابل، اسکِتامین می‌تواند برای بیمارانی که تحمل تزریق وریدی را ندارند یا خواهان روش غیرتهاجمی‌تر هستند، مفید واقع شود.

نتیجه‌گیری و چشم‌انداز آینده

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که هر دو شکل کتامین—چه به‌صورت وریدی و چه به‌صورت داخل بینی—می‌توانند بهبود قابل‌توجهی در علائم افسردگی مقاوم به درمان ایجاد کنند. با این حال، کتامین وریدی به نظر می‌رسد اثر سریع‌تر و قوی‌تری داشته باشد.

پژوهشگران تأکید می‌کنند که با وجود نتایج امیدوارکننده، این مطالعه ماهیت گذشته‌نگر دارد و برای تأیید قطعی اثربخشی و ایمنی نسبی هر روش، نیاز به کارآزمایی‌های تصادفی‌شده و کنترل‌شده (RCT) در مقیاس بزرگ‌تر وجود دارد.

در نهایت، به‌نظر می‌رسد آینده درمان افسردگی مقاوم به درمان در گرو درمان‌های نوآورانه، فردمحور و مبتنی بر پاسخ سریع باشد. کتامین و اسکِتامین، با وجود تفاوت‌های خود، هر دو گامی مهم در جهت ارتقای کیفیت زندگی بیماران مبتلا به این نوع افسردگی به‌شمار می‌آیند.